مقتل ابومخنف
معرفی مقتل ابومخنف
در اینکه نخستین مقتل حسینی، یعنی اولین گزارش جامع از زمینه‌ها
و نفس حادثه کربلا، از آن ابومخنف لوط‌بن‌یحیی‌بن‌سعیدبن‌مخنف ازدی غامدی (م157 ه.
ق) است، تقریبا اختلافی میان رجال‌نویسان به چشم نمی‌خورد؛
هرچند برخی، از ابوالقاسم اصبغ بن نباته تمیمی نام برده‌اند که از ویژگان و یاران
امیرمومنان (ع) بوده و پس از عمری دراز در حوالی سال 100ه. ق وفات کرده است
(الفهرست شیخ طوسی، صص 37و38، ش108؛ الذریعه الی تصانیف الشیعه شیخ آقا بزرگ
تهرانی، ج22، صص23و24، ش5838) اما از آن‌رو که بر فرض صحت چنین باوری، هرگز اثری
از این مقتل یافت نشده است، به نحو قطعی نمی‌توان بر تقدم ابی‌مخنف در میان مقتل‌نویسان
خدشه وارد کرد. هرچند از مقتل ابی‌مخنف نیز جز در تاریخ الامم و الملوک
محمدبن جریر طبری (م310ه. ق) یعنی بزرگترین مورخ ایرانی تاریخ اسلام، نمی‌توان
نشانی یافت.
طبری در مجموع در جلد پنجم تاریخ خویش 125 روایت
درباره تاریخ کربلا گزارش کرده که از این تعداد، 100 روایت را به صورت مستقیم و
البته با واسطه‌هایی از ابی‌مخنف نقل کرده است.
10 روایت را نیز با
واسطه هشام بن محمد کلبی از ابی‌مخنف روایت کرده است؛ از 15 روایت باقیمانده، 14
روایت از آن هشام و یک روایت از آن عمار دهنی است که منبع آن امام محمدباقر(ع) است.
گزارش‌های ابومخنف باتوجه به این امر که خود او در
صحنه کربلا حاضر نبوده، بر دوگونه‌اند:
الف) آنهایی که در کربلا بوده‌اند.
اینان نیز خود بر چند دسته‌اند:
1- گروه نخست خود از
آل‌هاشم‌اند که در کربلا بوده‌اند و از حادثه جان به سلامت برده‌اند؛ مانند امام
سجاد و امام باقر(ع)
2- یاران امام حسین
از غیر آل‌هاشم مانند عقبه بن سمعان و همسر زهیر بن قین
3- ناظران بی‌طرفی
چون عبدالله بن سلیم و مذری بن مشمعل
4- شاهدان حاضر در
سپاه عمر بن سعد؛ برخی از ایشان چون عبدالله شعبی و هانی بن ثبیت در کشتار دست
داشتند و برخی چون حمید بن مسلم که از قضا مهمترین منبع ابی‌مخنف به شمار می‌رود.
با آنکه در سپاه ابن سعد مشارکت داشتند ولی در کشتار
دست نداشتند. برخی از ایشان از جمله خود حمید از امضاکنندگان نامه دعوت برای امام
حسین(ع) بودند.
ب) گروه دوم آنانی هستند که در کربلا حاضر نبوده‌اند.
اینان را می‌توان در 5گروه دسته‌بندی کرد.
1- محبان امام حسین(ع) چون علی‌بن حنظله که
پدرش جزو شهدای کربلا بود و نیز پسر حربن‌یزید ریاحی که در کربلا شهید شد.
2- طرفداران امویان
مانند قاسم بن‌عبدالرحمان
3- طرفداران زبیریان
مانند حسان بن قائد.
4- محدثین بی‌طرف
چون محمد بن بشر همدانی پدر هشام بن محمد کلبی همدانی.
5- خویشان نزدیک
ابومخنف چون عبدالرحمان بن جندب ازدی.
مقتل ابومخنف را که در واقع مهمترین «مقتل الحسین»
است. می‌توان از چند جهت مورد بررسی قرار داد؛ هرچند نتیجه این بررسی هرچه باشد،
باید به این نکته اذعان داشت که این مقتل اساس کار تمام مقاتل بعدی است.
و از این جهت می‌توان به این نتیجه دست یافت که
لااقل این مقتل از نگاه راویان بعدی که آن را گزارش کرده‌اند، کاملا مورد اعتماد
بوده است.
از نظر رجال‌شناسی، راویان ابومخنف طیف وسیعی از
گرایش‌های فکری و سیاسی آن روز را شامل می‌شوند و از این حیث می‌توان مقتل الحسین
را پرگستره‌ترین مقتل به شمار آورد. این امر بی‌شک بر اعتبار آن می‌افزاید.